Ο Μίκης έφυγε πλήρης ημερών και με έναν απολογισμό ζωής που γεμίζει σελίδες επί σελίδων. Ακόμη κι έτσι, είναι δύσκολος ο οριστικός αποχαιρετισμός.

Ήταν ένας μεγάλος μουσικοσυνθέτης, με διεθνή αναγνώριση και παγκόσμια ακτινοβολία. Μια ιδιοφυία που μπορούσε να δημιουργήσει πάνω στο πεντάγραμμο πολύ διαφορετικών ειδών μουσική, από του ρεμπέτικου ή του δημοτικού έως της κλασικής μουσικής. Μουσική ποιοτική, που συνέβαλε καθοριστικά στην άνοδο του επιπέδου της ελληνικής μουσικής παραγωγής. Η εργογραφία του εκτείνεται σε 68 χρόνια, μια ολόκληρη ζωή, μετρά απειράριθμους δίσκους, περιλαμβάνει μουσική για παραστάσεις αρχαίου και σύγχρονου θεάτρου, για τον κινηματογράφο (το συρτάκι του Ζορμπά είναι η παγκοσμίως πιο γνωστή ελληνική μελωδία), για συμφωνικές ορχήστρες αλλά κυρίως τραγούδια, πάνω από χίλια, που σφράγισαν μια ολόκληρη εποχή, τα μετεμφυλιακά χρόνια, τη δικτατορία και τη μεταπολίτευση, που τραγουδήθηκαν επί δεκαετίες στις παρέες και στις πορείες.

Πολλές γενιές μεγάλωσαν με τα τραγούδια του και επηρεάστηκαν βαθιά από αυτά,  έντυσαν τα όνειρά τους με τους στίχους τους, εμπνεύστηκαν έναν καλύτερο κόσμο και άντλησαν δύναμη και αποφασιστικότητα να παλέψουν για αυτόν. Χάρη στα ποιήματα που μελοποίησε, εξοικειώθηκαν με το έργο κορυφαίων ποιητών της Ελλάδας, του Γ. Ρίτσου, του Γ. Σεφέρη, του Ο. Ελύτη, του Μ. Αναγνωστάκη, του Τ. Λειβαδίτη, του Μ. Ελευθερίου και της Α. Ελευθερίου, του Κ. Βάρναλη, του Α. Σικελιανού, του Α. Κάλβου, του Ι. Καμπανέλλη, του Ν. Γκάτσου, του Μ. Κατσαρού αλλά και του Ισπανού Φ. Γκ. Λόρκα, του Τούρκου Ν. Χικμέτ και του Χιλιανού Π. Νερούδα. Η δύσκολη τέχνη της ποίησης συνάντησε έτσι τους απλούς ανθρώπους.

Δεν είναι τυχαίοι οι ποιητές και τα ποιήματα που μελοποίησε ούτε τα θεατρικά και κινηματογραφικά έργα που έντυσε με τη μουσική του. Τα επέλεγε για το μήνυμα που εξέπεμπαν και τις αξίες που ενσάρκωναν. Εξέφραζαν τα πιστεύω του, τις αγωνίες και τις ελπίδες του για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία, την κοινωνική ισότητα, την ειρήνη και τη φιλία των λαών. Πεποιθήσεις και οράματα που δεν έμειναν στη σφαίρα της θεωρίας, που για αυτά αγωνίστηκε θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και τη ζωή του από πολύ νέος, στα χρόνια της κατοχής συμμετέχοντας στο ΕΑΜ, μετά πολιτικός εξόριστος στη Μακρόνησο, αργότερα Πρόεδρος της Νεολαίας Λαμπράκη και βουλευτής της Ελληνικής Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), ύστερα στις φυλακές και στις εξορίες της χούντας. Αξίες και ιδανικά που μοιραζόταν με συνοδοιπόρους πολλούς στην Ελλάδα και έξω από αυτήν, αγωνιστές και αγωνίστριες της Αριστεράς, που έπαιρναν κουράγιο όχι μόνο από τα τραγούδια του αλλά και από το παράδειγμά του ως ανθρώπου, γιατί δεν πρόδωσε τις ιδέες του ούτε στις πιο δύσκολες για τον αγώνα στιγμές, όταν όλα έμοιαζαν χαμένα.

Ήταν ένα πνεύμα ανήσυχο, ένας ελεύθερος στοχαστής, που ζούσε έντονα μέσα στον καθημερινό κόσμο, δεν ήταν καλλιτέχνης αποσυρμένος στη γυάλα της τέχνης του. Ήταν καλλιτέχνης αλλά και διανοούμενος που έγραψε άρθρα και βιβλία για θέματα πολιτικά και κοινωνικά. Ήταν και ακτιβιστής που μετά τη μεταπολίτευση πήρε διάφορες πρωτοβουλίες, όπως για την ελληνοτουρκική φιλία ή το κίνημα των «Ελεύθερων καλλιτεχνών», όπου υποστήριξε την ανάγκη να αυξηθεί ο ελεύθερος χρόνος των εργαζομένων με την αξιοποίηση της τεχνολογίας στην παραγωγή, ώστε να έχουν την ευκαιρία να έρχονται σε επαφή με την τέχνη. Επειδή ήταν καλλιτέχνης με έντονο ενδιαφέρον για τα κοινά, γι’ αυτό η τέχνη του ήταν πάντα επίκαιρη, συνομιλούσε διαρκώς με την ιστορία και άγγιζε τις καρδιές των όλων των ανθρώπων, «καλλιεργημένων» και μη.

Το αποτύπωμά του στην Ελλάδα αλλά και στη γη ολάκερη είναι αξιοθαύμαστο και αξιοζήλευτο. Και το όνομά του θα μείνει με χρυσά γράμματα στην Ιστορία της Τέχνης αλλά όχι μόνο.

Χρονολόγιο: Τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής του

The last farewell to Mikis

Mikis lived a long life and his life account fills pages upon pages. However, this last farewell is difficult.

He was a great composer, with international recognition and worldwide renown. A genius who could create on the pentagram very different types of music, from “rebetiko” or Greek folk to classical music. Quality music, which contributed decisively to the rise of the level of Greek music production. His work spans 68 years, a lifetime, it counts myriad records, includes music for ancient and modern theatre performances, for the cinema (Zorba’s syrtaki is the most internationally famous Greek melody), for symphony orchestras but above all he wrote songs, more than a thousand, which sealed an entire era, the years after the civil war, the junta and the post-junta era, sung for decades in feasts and demonstrations.

Many generations grew up with his songs and were deeply influenced by them, shaped their dreams with their lyrics, drew the vision of a better world and the strength and the determination to fight for it. Thanks to the poems he used as lyrics in his songs, they became acquainted with the work of prominent Greek poets, G. Ritsos, G. Seferis, O. Elytis, M. Anagnostakis, T. Livaditis, M. Eleftheriou and A. Eleftheriou, K. Varnalis, A. Sikelianos, A. Kalvos, I. Kampanellis, N. Gatsos, M. Katsaros but also of the Spaniard F. G. Lorca, the Turk N. Hikmet and the Chilean P. Neruda. This is how the difficult art of poetry met ordinary people.

The poets and poems he used for his songs or the plays and films for which he wrote the music are not accidental. He chose them for the message they conveyed and the values they embodied. They expressed his beliefs, concerns and hopes for freedom, justice, democracy, social equality, peace and friendship among peoples. Principles and visions that did not remain in the realm of theory, which he fought for, endangering even his life from a very young age; during the Nazi Occupation joining the Resistance (EAM), then as a political exile at Makronisos, later as President of Lambraki’s Youth and deputy of the Greek Democratic Left (EDA) and afterwards in the junta’s prisons and places of exile. Values and ideals that he shared with many companions in Greece and abroad, fighters of the Left, who took courage not only from his songs but also from his example as a human being, because he did not betray his ideas even in the most difficult moments for the fight, when everything seemed lost.

He was a restless spirit, a free thinker, who lived intensely in the everyday world, he was not an artist retired to the closed setting of his art. He was an artist but also an intellectual who wrote articles and books on political and social issues. He was also an activist who after the fall of the junta took various initiatives, as for the Greek-Turkish friendship or the “Free Artists” movement, where he supported the need to increase the free time of workers by using technology in production, so that they have the opportunity to come in contact with art. Because he was an artist with a strong interest in the public affairs, his art was always up-to-date, constantly conversing with history and touching the hearts of all people, “cultured” and not.

His imprint in Greece and on the whole planet is admirable and enviable. And his name will remain written with golden letters in the History of Art but not only.