Ο Μίκης έφυγε πλήρης ημερών και με έναν απολογισμό ζωής που γεμίζει σελίδες επί σελίδων. Ακόμη κι έτσι, είναι δύσκολος ο οριστικός αποχαιρετισμός.
Ήταν ένας μεγάλος μουσικοσυνθέτης, με διεθνή αναγνώριση και παγκόσμια ακτινοβολία. Μια ιδιοφυία που μπορούσε να δημιουργήσει πάνω στο πεντάγραμμο πολύ διαφορετικών ειδών μουσική, από του ρεμπέτικου ή του δημοτικού έως της κλασικής μουσικής. Μουσική ποιοτική, που συνέβαλε καθοριστικά στην άνοδο του επιπέδου της ελληνικής μουσικής παραγωγής. Η εργογραφία του εκτείνεται σε 68 χρόνια, μια ολόκληρη ζωή, μετρά απειράριθμους δίσκους, περιλαμβάνει μουσική για παραστάσεις αρχαίου και σύγχρονου θεάτρου, για τον κινηματογράφο (το συρτάκι του Ζορμπά είναι η παγκοσμίως πιο γνωστή ελληνική μελωδία), για συμφωνικές ορχήστρες αλλά κυρίως τραγούδια, πάνω από χίλια, που σφράγισαν μια ολόκληρη εποχή, τα μετεμφυλιακά χρόνια, τη δικτατορία και τη μεταπολίτευση, που τραγουδήθηκαν επί δεκαετίες στις παρέες και στις πορείες.
Πολλές γενιές μεγάλωσαν με τα τραγούδια του και επηρεάστηκαν βαθιά από αυτά, έντυσαν τα όνειρά τους με τους στίχους τους, εμπνεύστηκαν έναν καλύτερο κόσμο και άντλησαν δύναμη και αποφασιστικότητα να παλέψουν για αυτόν. Χάρη στα ποιήματα που μελοποίησε, εξοικειώθηκαν με το έργο κορυφαίων ποιητών της Ελλάδας, του Γ. Ρίτσου, του Γ. Σεφέρη, του Ο. Ελύτη, του Μ. Αναγνωστάκη, του Τ. Λειβαδίτη, του Μ. Ελευθερίου και της Α. Ελευθερίου, του Κ. Βάρναλη, του Α. Σικελιανού, του Α. Κάλβου, του Ι. Καμπανέλλη, του Ν. Γκάτσου, του Μ. Κατσαρού αλλά και του Ισπανού Φ. Γκ. Λόρκα, του Τούρκου Ν. Χικμέτ και του Χιλιανού Π. Νερούδα. Η δύσκολη τέχνη της ποίησης συνάντησε έτσι τους απλούς ανθρώπους.
Δεν είναι τυχαίοι οι ποιητές και τα ποιήματα που μελοποίησε ούτε τα θεατρικά και κινηματογραφικά έργα που έντυσε με τη μουσική του. Τα επέλεγε για το μήνυμα που εξέπεμπαν και τις αξίες που ενσάρκωναν. Εξέφραζαν τα πιστεύω του, τις αγωνίες και τις ελπίδες του για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία, την κοινωνική ισότητα, την ειρήνη και τη φιλία των λαών. Πεποιθήσεις και οράματα που δεν έμειναν στη σφαίρα της θεωρίας, που για αυτά αγωνίστηκε θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και τη ζωή του από πολύ νέος, στα χρόνια της κατοχής συμμετέχοντας στο ΕΑΜ, μετά πολιτικός εξόριστος στη Μακρόνησο, αργότερα Πρόεδρος της Νεολαίας Λαμπράκη και βουλευτής της Ελληνικής Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), ύστερα στις φυλακές και στις εξορίες της χούντας. Αξίες και ιδανικά που μοιραζόταν με συνοδοιπόρους πολλούς στην Ελλάδα και έξω από αυτήν, αγωνιστές και αγωνίστριες της Αριστεράς, που έπαιρναν κουράγιο όχι μόνο από τα τραγούδια του αλλά και από το παράδειγμά του ως ανθρώπου, γιατί δεν πρόδωσε τις ιδέες του ούτε στις πιο δύσκολες για τον αγώνα στιγμές, όταν όλα έμοιαζαν χαμένα.
Ήταν ένα πνεύμα ανήσυχο, ένας ελεύθερος στοχαστής, που ζούσε έντονα μέσα στον καθημερινό κόσμο, δεν ήταν καλλιτέχνης αποσυρμένος στη γυάλα της τέχνης του. Ήταν καλλιτέχνης αλλά και διανοούμενος που έγραψε άρθρα και βιβλία για θέματα πολιτικά και κοινωνικά. Ήταν και ακτιβιστής που μετά τη μεταπολίτευση πήρε διάφορες πρωτοβουλίες, όπως για την ελληνοτουρκική φιλία ή το κίνημα των «Ελεύθερων καλλιτεχνών», όπου υποστήριξε την ανάγκη να αυξηθεί ο ελεύθερος χρόνος των εργαζομένων με την αξιοποίηση της τεχνολογίας στην παραγωγή, ώστε να έχουν την ευκαιρία να έρχονται σε επαφή με την τέχνη. Επειδή ήταν καλλιτέχνης με έντονο ενδιαφέρον για τα κοινά, γι’ αυτό η τέχνη του ήταν πάντα επίκαιρη, συνομιλούσε διαρκώς με την ιστορία και άγγιζε τις καρδιές των όλων των ανθρώπων, «καλλιεργημένων» και μη.
Το αποτύπωμά του στην Ελλάδα αλλά και στη γη ολάκερη είναι αξιοθαύμαστο και αξιοζήλευτο. Και το όνομά του θα μείνει με χρυσά γράμματα στην Ιστορία της Τέχνης αλλά όχι μόνο.
Χρονολόγιο: Τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής του
| 29/7/1925 |
Γέννηση στη Χίο από οικογένεια Κρητικής καταγωγής. |
| 1943 |
Εκκίνηση μουσικών σπουδών στην Αθήνα και συμμετοχή στην Αντιστασιακή οργάνωση της ΕΠΟΝ, της νεολαίας του ΕΑΜ. |
| 1946-9 |
Πολιτικός εξόριστος σε Ικαρία και Μακρόνησο. |
| 1953 |
Γάμος με τη Μυρτώ Αλτίνογλου με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Γιώργο και τη Μαργαρίτα. |
| 1954 |
Συνέχεια των μουσικών σπουδών του στο Παρίσι. Σύνθεση έργων κλασικής μουσικής και βράβευση για αυτά. |
| 1960 |
Επιστροφή στην Ελλάδα και ηχογράφηση του «Επιταφίου» (ποίηση Γ. Ρίτσος). Μελοποίηση ποιημάτων του Γ. Σεφέρη: «Επιφάνεια». Μουσική για την ταινία «Συνοικία το όνειρο» (Σκην. Α. Αλεξανδράκης). |
| 1961 |
Κύκλος τραγουδιών «Λιποτάκτες» (στίχοι Γ. Θεοδωράκης). Μουσική για την ταινία «Φαίδρα» (Σκην. Ζ. Ντασέν). |
| 1962 |
Κύκλος τραγουδιών για τα θεατρικά έργα «Ένας όμηρος» του Μπ. Μπέχαν και «Όμορφη πόλη» και την ταινία «Ηλέκτρα» (Σκην. Μ. Κακογιάννης). |
| 1963 |
Πρόεδρος της της Νεολαίας Λαμπράκη που ιδρύεται μετά τη δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη. Μελοποίηση ποιημάτων Ο. Ελύτη «Μικρές Κυκλάδες». Κύκλος τραγουδιών για τα θεατρικά έργα «Η γειτονιά των αγγέλων» του Ι. Καμπανέλλη και «Μαγική πόλη». |
| 1964 |
Βουλευτής της Ελληνικής Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ). Πρώτη εκτέλεση του «Άξιον Εστί» (ποίηση Ο. Ελύτης) και διεθνή αναγνώριση για τη μουσική της ταινίας «Zorba the Greek» (Σκην. Μ. Κακογιάννης). |
| 1965 |
Κύκλος τραγουδιών «Μαουτχάουζεν» (ποίηση Ι. Καμπανέλλης).
Μουσική για το αρχαίο δράμα «Τρωάδες» του Ευριπίδη. |
| 1966 |
Μελοποίηση της «Ρωμιοσύνης» του Γ. Ρίτσου. |
| 1967 |
Μελοποίηση ποιημάτων του Φ. Γκ. Λόρκα «Romancero Gitano». Στην παρανομία μετά την εγκαθίδρυση της χούντας για να μη συλληφθεί. Απαγόρευση των τραγουδιών του από τη χούντα. Συνιδρυτής και Πρόεδρος της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΑΜ τον Μάιο. Σύλληψή του τον Αύγουστο. |
| 1967-1970 |
Μετά από απεργία πείνας της φυλακές Αβέρωφ νοσηλεία στο νοσοκομείο, μετά κατ’ οίκον περιορισμός και ξανά φυλάκιση στο στρατόπεδο Ωρωπού. Καταφέρνει να στέλνει στο εξωτερικό νέα τραγούδια του που αξιοποιούνται από το αντιδικτατορικό κίνημα εκεί. Κύκλος τραγουδιών «Τα λαϊκά» (στίχοι Μ. Ελευθερίου), «Τα τραγούδια του Αγώνα» (στίχοι Μ. Ελευθερίου, Α. Παναγούλης, Μ. Θεοδωράκης, Γ. Δελιγιάννη κά.), «Τα τραγούδια του Αντρέα» (στίχοι Μ. Θεοδωράκης). Μελοποίηση «Πνευματικού Εμβατηρίου» του Α. Σικελιανού. Επιδείνωση της υγείας του, διεθνής κινητοποίηση σημαντικών προσωπικοτήτων για τη σωτηρία του και τελικά αποφυλάκιση και διαφυγή στο Παρίσι. |
| 1970-1974 |
Αγώνας στο εξωτερικό με στόχο τη διεθνή κατακραυγή της χούντας. Μουσική για της ταινίες «Τρωάδες» (Σκην. Μ. Κακογιάννης) και «Κατάσταση πολιορκίας» (Σκην. Κ. Γαβράς). Κύκλος τραγουδιών «Τα 18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» (ποίηση Γ. Ρίτσος), «Μπαλάντες» (ποίηση Μ. Αναγνωστάκης), «Canto General» (ποίηση Πάμπλο Νερούντα). |
| 1974 |
Επιστροφή στην Ελλάδα. Μεγάλη συναυλία-γιορτή για τη μεταπολίτευση στην Αθήνα και μετά της ακόμη εντός και εκτός Ελλάδας. |
| 1976 |
Ιδρυτής του κινήματος «Πολιτισμός της Ειρήνης». Διαλέξεις και συναυλίες για τη διάδοσή του. Κύκλος τραγουδιών «Πολιτεία Γ’» (ποίηση Τ. Λειβαδίτης, Λ. Παπαδόπουλος κά.). |
| 1978 |
Κύκλος τραγουδιών «Οι γειτονιές του κόσμου» (ποίηση Γ. Ρίτσος κά.) |
| 1980 |
Μουσική για την ταινία «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο» (Σκην. Ν. Τζίμας). Κύκλος τραγουδιών «Επιβάτης» (στίχοι Κ. Τριπολίτης). |
| 1981, 1985 |
Βουλευτής του ΚΚΕ. |
| 1983 |
Μελοποίηση ποιημάτων Κ. Καρυωτάκη «Καρυωτάκης». |
| 1986 |
Πρωτοβουλία για την Ελληνοτουρκική φιλία. Δημιουργία επιτροπών και συναυλίες στην Τουρκία.
Μετά την καταστροφή στο Τσερνομπίλ συναυλίες στην Ευρώπη κατά της πυρηνικής ενέργειας.
Μουσική για την τραγωδία «Αγαμέμνων» του Αισχύλου (Σκην. Σπ. Ευαγγελάτος). |
| 1987 |
Μουσική για την τραγωδία «Χοηφόροι» του Αισχύλου (Σκην. Σπ. Ευαγγελάτος).Κύκλος τραγουδιών «Εαρινός άνεμος. Μια θάλασσα γεμάτη μουσική» (στίχοι Δ. Μαντά). |
| 1988 |
Διοργάνωση Συνεδρίων για την Ειρήνη σε Τύμπιγκεν και Κολωνία. Διατύπωση της θεωρίας του για τη σημασία του ελεύθερου χρόνου των εργαζόμενων για την επαφή της με την τέχνη.
Μουσική για την τραγωδία «Ευμενίδες» του Αισχύλου( Σκην. Σπ. Ευαγγελάτος). |
| 1989 |
Συναυλίες σε όλη την Ευρώπη για την υποστήριξη της Διεθνούς Αμνηστίας. |
| 1990 |
Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ βουλευτής Επικρατείας ως Συνεργαζόμενος στο ψηφοδέλτιο της ΝΔ και υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου. |
| 1992 |
Μουσική για την τραγωδία «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου (Σκην. Σπ. Ευαγγελάτος). |
| 2005 |
Κύκλος τραγουδιών «Ερημιά» (στίχοι Λ. Παπαδόπουλος). |
| 2007 |
Κύκλος τραγουδιών «Οδύσσεια» (στίχοι Κ. Καρτελιά). |
| 2/9/2021 |
Έξοδος από τη ζωή. |
The last farewell to Mikis
Mikis lived a long life and his life account fills pages upon pages. However, this last farewell is difficult.
He was a great composer, with international recognition and worldwide renown. A genius who could create on the pentagram very different types of music, from “rebetiko” or Greek folk to classical music. Quality music, which contributed decisively to the rise of the level of Greek music production. His work spans 68 years, a lifetime, it counts myriad records, includes music for ancient and modern theatre performances, for the cinema (Zorba’s syrtaki is the most internationally famous Greek melody), for symphony orchestras but above all he wrote songs, more than a thousand, which sealed an entire era, the years after the civil war, the junta and the post-junta era, sung for decades in feasts and demonstrations.
Many generations grew up with his songs and were deeply influenced by them, shaped their dreams with their lyrics, drew the vision of a better world and the strength and the determination to fight for it. Thanks to the poems he used as lyrics in his songs, they became acquainted with the work of prominent Greek poets, G. Ritsos, G. Seferis, O. Elytis, M. Anagnostakis, T. Livaditis, M. Eleftheriou and A. Eleftheriou, K. Varnalis, A. Sikelianos, A. Kalvos, I. Kampanellis, N. Gatsos, M. Katsaros but also of the Spaniard F. G. Lorca, the Turk N. Hikmet and the Chilean P. Neruda. This is how the difficult art of poetry met ordinary people.
The poets and poems he used for his songs or the plays and films for which he wrote the music are not accidental. He chose them for the message they conveyed and the values they embodied. They expressed his beliefs, concerns and hopes for freedom, justice, democracy, social equality, peace and friendship among peoples. Principles and visions that did not remain in the realm of theory, which he fought for, endangering even his life from a very young age; during the Nazi Occupation joining the Resistance (EAM), then as a political exile at Makronisos, later as President of Lambraki’s Youth and deputy of the Greek Democratic Left (EDA) and afterwards in the junta’s prisons and places of exile. Values and ideals that he shared with many companions in Greece and abroad, fighters of the Left, who took courage not only from his songs but also from his example as a human being, because he did not betray his ideas even in the most difficult moments for the fight, when everything seemed lost.
He was a restless spirit, a free thinker, who lived intensely in the everyday world, he was not an artist retired to the closed setting of his art. He was an artist but also an intellectual who wrote articles and books on political and social issues. He was also an activist who after the fall of the junta took various initiatives, as for the Greek-Turkish friendship or the “Free Artists” movement, where he supported the need to increase the free time of workers by using technology in production, so that they have the opportunity to come in contact with art. Because he was an artist with a strong interest in the public affairs, his art was always up-to-date, constantly conversing with history and touching the hearts of all people, “cultured” and not.
His imprint in Greece and on the whole planet is admirable and enviable. And his name will remain written with golden letters in the History of Art but not only.
